IBA-Tonen van verandering aan een breed publiek

Wat zijn opties om next practices in de doorontwikkeling landelijk gebied zichtbaar te maken voor een breed publiek en het (platte)landschap van de toekomst in de praktijk van vandaag te realiseren? Duitsland kent al meer dan 100 jaar het planningsfenomeen IBA – Internationale Bau Ausstellung. Via een IBA wordt een grote transitie gedurende meerdere jaren in de schijnwerpers gezet in een bepaald stad of streek. En samen met maatschappelijke partners, overheden en vakwereld ingekleurd met concrete projecten die de transitie zichtbaar maken. Gerealiseerde projecten vormen een blijvende nalatenschap. Een IBA is daarom al lang geen tentoonstelling meer maar vooral een dialoog met de samenleving en een optie om samenhangend te investeren in transitie. In opdracht van RTLG is verkend of een IBA of IBA-achtig event zou kunnen werken in de context van de doorontwikkeling landelijk gebied of – breder – het herdefiniëren van relaties tussen stad en land.

Veel weerstand tegen verandering is terug te voeren op ongemak met de toekomst: hoe ziet het boerenbedrijf er uit? Hoe zit het met voedselzekerheid? Wat is natuur nog in ons land? Door innovaties aan de hand van een reeks concrete projecten in praktijk te brengen en te laten zien aan een (inter)nationaal publiek en de vakwereld, ontstaat verlangen naar de toekomst. Dat hebben de vijftien transitie-evenementen (IBA’s, van origine een bouwtentoonstelling) in Duitsland en aangrenzende regio’s zoals Parkstad-Limburg in meer of mindere mate bewezen. Verkend is of de IBA-filosofie in de Nederlandse context een impuls zou kunnen geven aan de doorontwikkeling van het landelijk gebied en aan dialogisch werken. Daarbij is gekeken naar ervaringen en lessen uit Duitsland en is via een reeks van interviews verkend of een IBA-achtig evenement op dit moment haalbaar is en draagvlak heeft.  

De onderzoekers constateren dat een IBA  een aantrekkelijk vehikel is om een complex thema en de toekomst van een gebied te verkennen, een echt living lab. De plus boven een tentoonstelling is dat een IBA gaat over concrete projecten die tijdens de looptijd van het Programma gerealiseerd worden en daarna merendeels blijven bestaan. De legacy staat centraal en niet het evenement. Toch is juist het tonen van vernieuwing tijdens de looptijd van de IBA de kern: het neemt angst voor het onbekende weg, prikkelt nieuwsgierigheid, zorgt voor een zeker optimisme en overbrugt vaak de kloof tussen publieke, private en maatschappelijke partners. IBA staat ook voor een in de tijd begrensde experimenteerruimte of – zoals onze oosterburen dat mooi noemen – een ‘Ausnahmezustand auf Zeit’. De term verwijst naar de ‘tijdelijke uitzonderingssituatie’ waaraan op dit moment in de doorontwikkeling van het landelijk gebied zoveel behoefte bestaat: de vrijheid om gelegitimeerd buiten de lijntjes kleuren. Een aantal Nederlandse regio’s heeft interesse op een IBA-achtig event te organiseren en de Duitse Expertenrat voor IBA’s ziet in hernieuwde stad-landrelaties een internationaal thema dat juist in Nederlandse grensregio’s goed getoond zou kunnen worden aan een Europees publiek.  

Deze verkenning sluit aan bij de aanbeveling uit Dieper Wortelen: creëer een verlangen naar de toekomst. Met een herwaardering van ontwerpkracht en verbeelding in de doorontwikkeling van het landelijk gebied en met de ambitie om verbeelding in praktijk te brengen. Evenementen zoals landschaps- en architectuur biënnales inspireren, een IBA brengt next practices ook in praktijk. Ook voor de landbouwsector en gerelateerde ketenpartners kan een IBA een showcase gaan vormen én de kracht van veranderen tonen aan een breed publiek.  

Een IBA-achtig event brengt doorontwikkeling landelijk gebied op een andere manier in praktijk. Een citaat uit het advies: “Gooi het eens over een andere boeg: er is de afgelopen jaren veel geïnvesteerd in stoppende boeren dat heeft nauwelijks geleid tot transitiebereidheid. Jonge boeren en willen doorgaan. Daar zitten aanknopingspunten om projecten voor de toekomst neer te zetten.”

Laat zien dat het wél kan - advies over de IBA-filosofie als impuls voor de doorontwikkeling van het landelijk gebied door Van Ree (RHDHV) & Hospers (Stichting Stad en Regio) van 2024  

De IBA als hefboom voor gebiedstransformatie - ervaringen en lessen uit Duitsland  (Gert-Jan Hospers, juni 2024)

Durf in doorontwikkeling - rapportage over haalbaarheid en draagvlak IBA Landelijk Gebied op basis van interviews (RHDHV, juli 2024).